Klocek Podróżnik

Meksyk jest czternastym największym państwem na świecie i w ciągu naszego miesięcznego pobytu zdołamy zwiedzić zaledwie tylko część tego wspaniałego kraju. Nasza podróż zaczyna się od Półwyspu Jukatan i stanu Quintana Roo, po czym przez stany Campeche, Tabasco, Chiapas, Oaxaca, Puebla, Guerrero i Morelos zamierzamy dotrzeć aż do miasta Mexico City, aby w końcu ponownie wrócić na Jukatan.
Najwcześniejszą znaną cywilizację Meksyku stworzyli Olmekowie. Później panowały kultury Zapoteków, Teotihuacanów i Tolteków, ostatnim wielkim imperium było królestwo Azteków. Indiańskie cywilizacje żyły i kształtowały Meksyk przez okres około 3 tysięcy lat. Niektóre plemiona istniały w tym samym okresie, prowadziły wspólny handel i żywą wymianę kulturową. Inne były w stanie wojny, a dzięki podbojom terytorialnym mieszały się nawzajem i tworzyły kolejne pokolenia grup etnicznych. Indiańskie narody były pod wieloma względami podobne i wpływały na siebie w dziedzinach rolnictwa, astrologii, religii, sztuki, architektury i wielu innych.
Wspierany przez Kościół Katolicki najazd wojsk hiszpańskich pod dowództwem Hernandez'a Cortés'a, przypieczętował kompletny upadek rdzennej ludności Meksyku oraz całych, wspaniałych cywilizacji.

Stan Quinatana Roo jest obecnie głównym centrum turystycznym Meksyku. Dawniej jego obszar był ważnym ośrodkiem wysoko rozwiniętej cywilizacji Majów.
U wybrzeża Jukatanu leży niewielka wyspa nosząca obecnie nazwę Isla Mujeres. Już na długo przed naszą erą wyspa użytkowana była przez Indian i znajdowało się na niej miejsce kultu bogini płodności i brzemienności – Ixchel.

W miejscu dzisiejszego miasta Playa del Carmen, znajdowała się w czasach prekolumbijskich osada Majów Xaman Há. Po okresie kolonialnym, region był praktycznie niezamieszkany. Dopiero na początku XX wieku osiedliły się tutaj pierwsze rodziny, ale do lat sześćdziesiątych Playa pozostawała małą osadą rybacką. Jej jedynym znaczeniem było połączenie promowe z wyspą Cozumél. Dopiero od lat siedemdziesiątych rozwinął się w niej silny wzrost turystyki i obecnie Playa del Carmen uważane jest za miasto o największym wzroście liczby ludności w Meksyku.

Starożytne miasto Tulum było otoczone murem, otwartym w kierunku morza. Kompleks służył między innymi jako ośrodek obserwacji gwiazd, w szczególności Wenus. Ze względu na swoje położenie i rozwinięty system obronny, miasto było prawdopodobnie ważnym węzłem handlowym Majów, a podczas Hiszpańskiego podboju, ciągle działającym centrum religijnym.

Obecnie żyje ponad 6 milionów Majów. Pojęcie Majowie odnosi się w szerokim znaczeniu do nazwy całego narodu, składającego się z wielu grup etnicznych zachowujących w dużej mierze własną specyficzną kulturę. Majowie żyją przeważnie w Meksyku (na Półwyspie Jukatańskim, w Chiapas i Tabasco), ale również w Belize, Gwatemali, Hondurasie i El Salvador. Najczęściej jest to uboga ludność zajmująca się rolnictwem, hodowlą, rybołówstwem lub rzemiosłem.

Wnętrze chaty, składa się z jednego pomieszczenia i półotwartej, „kuchennej” dobudówki. Posiłki przyrządza się na otwartym palenisku i dlatego „kuchnia” nie jest w pełni zadaszona oraz posiada tylko 3 ścianki chroniące przed wiatrem. W pomieszczeniu mieszkalnym znajdują się 2 większe łóżka, kilka zawieszonych hamaków oraz stół i kilka taboretów.
Ponieważ zbliża się Dzień Zmarłych (Día de Muertos), który jest najstarszym i najważniejszym świętem w Meksyku, na stole ustawiony jest tradycyjny ołtarzyk dla zmarłych przodków i krewnych. Pomimo, że Día de Muertos obchodzony jest razem z katolickim Dniem Zaduszek i Wszystkich Świętych, to pierwotnie wywodzi się jeszcze z czasów prekolumbijskich i jest tradycją mającą już prawdopodobnie 3 tysiące lat.
Gospodyni proponuje nam mały poczęstunek w postaci własnoręcznie wykonanych tortillas i pieczonego kurczaka w sosie. Pomimo obawy przed tak zwaną „Zemstą Montezumy” (zakażenie przewodu pokarmowego), ale zdając sobie jednak sprawę z powagi zaproszenia i faktu, że ci ubodzy ludzie dzielą się z nami najcenniejszym dla nich dobrem, postanawiamy skosztować tego wykonanego w bardzo prowizorycznych warunkach specjału. Tortilla okazuje się być najsmaczniejsza, jaką do tej pory jadłem!

Ruiny miasta Chichén Itzá z okresu pomiędzy IV, a VI wiekiem naszej ery, należą do największych i najważniejszych stanowisk archeologicznych na Półwyspie Jukatan. Obiekt ogłoszono jednym z siedmiu nowych cudów świata.
W centrum Chichén Itzá znajdują się liczne monumentalne budowle, spośród których dominuje wspaniale zachowana, duża piramida schodkowa, nazywana El Castillo lub piramidą Kukulkán'a. Miasto musiało odgrywać znaczącą rolę w państwie Majów, na czym jednak ona polegała, nie udało się jak dotąd wyjaśnić.

Pirymida El Castillo poświęcona jest Bogu Kukulkán, przedstawianemu w postaci upierzonego węża. Na północnej stronie piramidy, podczas wiosennej i jesiennej równonocy można zaobserwować zadziwiający spektakl. Narożnik schodkowej i pochyłej budowli rzuca cień na ścianę podstawy schodów, który zmieniając się wraz z zachodzącym słońcem przypomina spełzającego ze szczytu w kierunku ziemi węża. Spośród 4 ciągów schodów na każdej stronie piramidy, tylko północne zakończone są głowami Kukulkán'a i dlatego przypuszcza się, że efekt ten był w pełni zamierzony przez budowniczych świątyni.

W Chichén Itzá odkryto co najmniej 12 boisk do gry w ullamaliztli. Największe oraz najważniejsze spośród wszystkich znanych boisk wybudowanych przez cywilizację Majów znajduje się właśnie tutaj. Z powodu ograniczonej ilości miejsc na murach, spektakl mogła oglądać tylko zawężona liczba widzów. Ze względu na swoje rozmiary i wysokość, na której umocowane były pierścienie (bramki), Wielkie Boisko w Chichén Itzá prawdopodobnie nie nadawało się do gry, ale raczej do celów reprezentacyjnych i być może również religijnych.
Do gry w ullamaliztli używano kauczukowej piłki wyrabianej z soku mlecznego drzew chicle. Piłkę podbijano biodrem lub udem tak, aby przerzucić ją przez jeden z kamiennych pierścieni umocowanych na bocznych murach, zazwyczaj na wysokości około 4 metrów. Ponieważ piłka wyżyła około 3-4 kilogramów, używano specjalnych ochraniaczy na biodro wykonanych z kamienia, drewna lub twardej skóry.

Cenotes, to rodzaj studni krasowych utworzonych w skałach wapiennych, połączonych ze sobą i wypełnionych podziemnymi zasobami wody gruntowej. Z powodu rzadkich opadów i braku rzek, były one niegdyś głównym ujęciem wody. Duże miasta i osady budowane były w pobliżu tych naturalnych studni, które jak wierzono prowadziły do Xibalbá (miejsce strachu), czyli najniższego poziomu „Wszechświata Majów”. Xibalbá przypomina trochę Hades z mitologii starożytnej Grecji.
W Chichén Itzá znajduje się najbardziej znana Cenote na Jukatanie – tak zwana Święta Studnia. Jest nieomal okrągła i ma średnicę 55 metrów. Z jej dna wydobyto tysiące znalezisk archeologicznych w postaci ozdób, kosztowności i wyrobów ceramicznych, jak również ponad 50 ludzkich szkieletów.

Caracol budowany był w kilku fazach i w ostatniej fazie rozbudowany został do obserwatorium astronomicznego. Nazwa Caracol odnosi się do wąskich, spiralnych schodów, które prowadzą do górnej części wieży. Na szczycie znajdowała się komnata z kilkoma, rozmieszczonymi promieniście, głębokimi i wąskimi oknami obserwacyjnymi.

W miejscu dzisiejszego miasta Mérida stała duża osada Majów. Charakterystyczne w niej były wysokie platformy w kształcie piramid, na powierzchni których wzniesiono budynki. Największa z platform została przebudowana przez Hiszpanów w klasztor franciszkanów, a następnie w twierdzę San Benito.
Obecna nazwa miasta nawiązuje od hiszpańskiego miasta Mérida, w którym znajdowały się niegdyś potężne pozostałości architektoniczne imperium Rzymskiego. Kojarzono je ze wspaniałymi prekolumbijskimi budowlami w tym miejscu i stąd ta nieprzypadkowa nazwa. Jednak zarówno w hiszpańskiej, jak i w nowo założonej Méridzie w Meksyku, tak wielce podziwiane, monumentalne budowle wykorzystane zostały, jako surowiec budowlany do wzniesienia nowych. To doprowadziło do całkowitego rozebrania piramid Meridy już na początku XX wieku.

Katedra świętego Ildefonsa jest najstarszą katedrą w Meksyku. Wzniesiona jest również z bloków pochodzących z prekolumbijskich budowli.

Na południe od Méridy mieszczą się kolejne ruiny dużego i kulturowo istotnego miasta Uxmal. Obecnie należą do najczęściej odwiedzanych pozostałości architektonicznych starożytnych Majów, które po odrestaurowaniu doskonale odzwierciedlają jego oryginalny wygląd.
Szczególnie dominującą budowlą jest Piramida Czarownika. Jej oficjalnie uznana wysokość wynosi 35 metrów. Jest to jednoznacznie najbardziej znamienna budowla Majów na Jukatanie.

Najpotężniejszym pojedynczym budynkiem, mierzącym 100 metrów długości, jest ustawiony na wysokiej platformie, tak zwany Pałac Zarządcy. Na podeście znajdującym się naprzeciw Pałacu umieszczono kamienną figurę przedstawiająca 2 połączone ze sobą jaguary. Tworzą one „tron dwugłowego jaguara”, który prawdopodobnie służył władcy za miejsce do siedzenia.

Podobnie jak wszystkie inne klasyczne miejsca w okolicy, miasto Kabáh zostało opuszczone jeszcze przed przybyciem Hiszpanów.
Kábah połączona była z Uxmal utwardzoną drogą o długości 18 kilometrów i szerokości 5 metrów, zakończoną po obu stronach bramami łukowymi. Budowane przez starożytnych Majów drogi nazywane sacbé, łączyły ze sobą poszczególne ośrodki rytualno-polityczne. Nazwa sacbé oznacza Biała Droga i pochodzi od białych kamieni wapiennych, którymi były brukowane. Najdłuższa z dotychczas odkrytych dróg wynosi niewiarygodne 300 kilometrów!

W pobliżu Kabáh znajdują się kolejne stanowiska archeologiczne należące do głównych ośrodków regionu. Są to miedzy innymi Sayil i Labná.

Na miejscu wioski Majów zwanej Kaan Peech założono hiszpańską osadę Campeche, której nazwa jednoznacznie pochodzi od wcześniejszej indiańskiej miejscowości. Osada stała się wkrótce ważnym portem na Półwyspie Jukatańskim, a jej wzrastające bogactwo było przyczyną regularnych ataków przez angielskich i holenderskich piratów.
Po szczególnie silnych zniszczeniach, kiedy miasto zostało prawie zrównane z ziemią, w 1688 roku rozpoczęto budowę fortyfikacji. Twierdza obejmowała 40 bloków mieszkalnych, a obecnie jej pozostała część stanowi historyczną atrakcję Campeche.

W okolicach miasta Palenque w stanie Chiapas, odkryto ruiny znaczącego miasta Majów, którego historyczna nazwa brzmiała prawdopodobnie Lakamha. Zamieszkujący pobliskie tereny Indianie szczepu Lacadonów, uważani są za bezpośrednich potomków wcześniejszych mieszkańców Lakamhy. Obecnie, to słynne na całym świecie stanowisko archeologiczne, nazywane jest Palenque, od nazwy pobliskiego nowoczesnego miasta.

Na południe od Palenque zbiegają się trzy rzeki tworząc ciąg około 500 niewielkich, ale spektakularnych wodospadów, nazywanych Agua Azul.

Początkowo miasto San Cristóbal de Las Casas było tylko bazą obronną przed atakami miejscowych szczepów Majów. Miasto otrzymało obecną nazwę San Cristóbal, po kilku wcześniejszych zmianach. Przydomek de las Casas dodany został dopiero później, na pamiątkę hiszpańskiego dominikanina Bartolomé de las Casas, który jako biskup Chiapas w okresie kolonialnym występował w obronie praw indiańskiej ludności.

Tereny górskie wokół San Cristóbal zamieszkane są głównie przez Indian. Wyjątkowo ciekawe są wioski Majów ze szczepu Tzotzil, jak na przykład San Juan Chamula i Zinacantán.

Hiszpańscy konkwistadorzy zmuszali prekolumbijskich Indian do przesiedlenia się na coraz wyższe i coraz bardziej nieurodzajne tereny. W rezultacie, w dolinie pasma górskiego Sierra Madre na wysokości 2300 metrów powstała gmina San Juan Chamula w 1528 roku. Podobnie jak w całej Ameryce Łacińskiej, mieszkańców zmuszano do przyjęcia wiary katolickiej i do niewolniczej pracy. Jednak prowincja Chiapas była nieposłuszna i taka pozostała aż do dnia dzisiejszego. Indianie Tzotzil z Chamula buntowali się dwukrotnie przeciwko Hiszpanom, a później także przeciwko państwu meksykańskiemu.
Odwiedziny w gminie San Juan Chamula wiążą się z szeregiem zakazów. Na przykład, zabronione jest fotografowanie mieszkańców, którzy wierzą, że podczas robienia zdjęć aparat "kradnie" im duszę, przez co mogą stać się bezbronni i podatni na choroby oraz nieszczęścia.
W Chamula żyje około 4 tysięcy Indian rozdartych wewnętrznie pomiędzy starymi wierzeniami Majów i chrześcijańską wiarą najeźdźców, a ich centrum duchowym jest parafia św. Jana (San Juan). Kościół katolicki musiał się poddać synkretycznemu kultowi Jana Chrzciciela i od 1870 roku Watykan traktuje parafię Chamula, jako obcą.
Religia Indian Tzotzil obejmuje zarówno kult chrześcijańskich świętych, jak i tradycyjne rytuały, które odbywają się codziennie w miejscowym kościele. Katolicki kapłan został wygnany z wioski, w kościele nie odprawiają się chrześcijańskie nabożeństwa i nie ma w nim ławek do siedzenia czy klęczenia – kościelna posadzka jest pokryta gałązkami i igłami sosnowymi. Na ołtarzu wisi ukrzyżowany Chrystus, ale nie jest on uważany za pana tej świątyni. „Władzą” jest Jan Chrzciciel, któremu Indianie stworzyli własną liturgię, znaną tylko jeden sakrament – chrzest.
W tutejszej hierarchii, Jan Chrzciciel znajduje się ponad Chrystusem – przecież to on ochrzcił Jezusa, a nie odwrotnie. Jan Chrzciciel spogląda z olbrzymiego obrazu wiszącego ponad ołtarzem na tradycyjne obrzędy i niezliczone kolorowe świeczki stojące na podłodze świątyni. Po jego bokach ustawione są figury świętych, a ukrzyżowany Jezus oraz Maria, stojąca na neonowo kolorowym podeście, muszą się pogodzić z miejscami w tle. Wewnątrz kościoła unosi się dym, w którym wyczuwa się zapach kadzideł, tytoniu i alkoholu.
Szamani lub szamanki mrucząc magiczne formuły i co jakiś czas silnie bekając, zaklinają złe duchy i prowokują je do przejścia na żywą kurę, która po obrzędzie zostaje rytualnie zabita w tylnej nawie kościoła, spryskana Coca Colą i możliwie jak najszybciej oskubana i zbadana na zmiany na ciele. Do rytuału należy również palenie tytoniu, upajanie się tradycyjnie pędzonym alkoholem z trzciny cukrowej, zwanym Posch oraz spluwanie, co jakiś czas na kościelną posadzkę. Przy ceremonii wypowiadana jest nie tylko cicha mantra magicznych formuł, ale również głośne zaklęcia przy akompaniamencie silnego pstrykania palcami. Niektórzy spośród wiernych siedząc na posadzce przy zapalonych świecach, nacierają ramiona krwią zabitej kury, po czym pociągając obfity łyk z butelki coli, wydają z siebie głośne bekanie. Według wierzeń Chamula, zostają przez to oczyszczeni, uzdrowieni lub rozgrzeszeni.
Kościół San Juan jest jednym z niewielu jeszcze zachowanych przykładów tradycyjnej przestrzeni sakralnej prekolumbijskiej ludności.
Chamula rozmawiają w swoim własnym języku i tylko niewielu z nich potrafi porozumiewać się po hiszpańsku. Posiadają własną administrację i prawo. Na przykład tradycyjny ślub jest nieznany. Mężczyzna i kobieta zawierają jedynie ograniczoną na jeden rok umowę. Panuje poligamia i mężczyzna może posiadać do trzech żon, które „poślubiane” są często już jako 13-letnie dziewczęta. Większość mieszkańców Chamula odmawia korzystania z leczenia w szpitalu i nawet w przypadku ciężkich chorób decyduje się na oddanie się mocy i rytuałom szamanów, odprawianym w kościele San Juan Chamula.

Podobnie jak w Chamula, tak i w San Lorenzo Zinacantán, mieszkają Indianie należący do szczepu Tzotzil i używający tego samego języka. Fotografowanie wnętrza kościoła jest co prawda zabronione, ale sami mieszkańcy nie boją się aparatu fotograficznego. Zinacantán jest spokojną wioską, w której żyje się również bardzo tradycyjnie. Mężczyźni hodują kwiaty, przede wszystkim róże i sprzedają je na eksport. Jak powiadają, kobiety mają do tego „za gorące ręce”. Indianki zajmują się natomiast hodowlą owiec i wytwarzaniem tradycyjnych wyrobów tkackich.

Kanion Sumidero znajduje się na przełomie rzeki Grijalva. Podczas podboju przez hiszpańskich konkwistadorów, setki kobiet i dzieci Majów z plemienia Chiapa, rzucało się z najwyższych ścian kanionu, aby uniknąć niewolnictwa. Był to jeden z głównych powodów, który zadecydował o upadku całego szczepu.

W miejscowości Mitla w stanie Oaxaca znajdują się ruiny budowli Indian Zapoteków pochodzące z końca I wieku naszej ery. Znaleziska archeologiczne wskazują na to, że miejsce założone zostało jednak już 500 lat przed naszą erą. Podczas gdy w większości innych prekolumbijskich miast Mezoameryki, centralną rolę odgrywały zabudowania sakralne, w przypadku Mitli uważa się, że jest on kompleksem pałacowym, którego podziemia kryją grobowce zbudowane również w formie pałaców.
Aby zdegradować pierwotną religię i upokorzyć miejscową ludność, Hiszpanie rozebrali częściowo jedną z indiańskich świątyń, a materiał z rozbiórki wykorzystali do wzniesienia na jej miejscu kościoła katolickiego. Takie postepowanie było powszechnie stosowane przez konkwistadorski Kościół Chrześcijański na wszystkich podbitych przez nich terenach.

Region miasta Oaxaca słynie miedzy innymi z wyśmienitej kuchni oraz trunku zwanego Mezcal.
Nazwa alkoholu Tequila znana jest prawie wszystkim, jednak nazwa Mezcal jest pojęciem raczej mało powszechnym.
Podstawą do powstania obu trunków są agawy. W odróżnieniu od Tequili, która produkowana jest wyłącznie z agawy niebieskiej, do produkcji Mezcalu używa się wielu różnych odmian agawy zielonej, co wpływa na jego zróżnicowane walory smakowe. Tak zwani Mezcaleros używają jednak najczęściej odmiany Espadin, z której powstaje większa część całej produkcji.

Inaczej niż Tequilę, Mezcalu nie destyluje się ze sfermentowanego soku, lecz z całego rdzenia agawy, który potrafi czasami ważyć do 100 kilogramów. Rdzenie wędrują w całości lub w mniejszych częściach do „pieca ziemnego”. Jest to zwykły dół wykopany w ziemi, czasami wyłożony kamieniami lub cegłami, w którym rozpala się ognisko i układa na nim agawy. Całość przysypana zostaje ziemią, przy czym na szczecie kopca pozostawia się otwór, przez który od czasu do czasu wlewa się wodę. W taki sposób agawy „pieką” się przez kilka dni, tak długo aż wysoka temperatura zamieni zawarte w niej skrobia w cukier potrzebny do fermentacji.

Po upieczeniu, rdzenie podlegają zmiażdżeniu. Tradycyjnie wykonuje się to w tak zwanej Tahona, okrągłej wannie z wielkim kamieniem młyńskim obracanym siłą koni lub osiołków. W kamiennych, glinianych, drewnianych lub czasami wykonanych ze skóry zwierzęcej pojemnikach pozostawia się uzyskany w Tahona przecier do fermentacji. Pojemniki pozostają otwarte i dzikie drożdże przejmują samodzielnie, bez kontroli z zewnątrz, zadanie przemiany cukru w alkohol. Najczęściej na otwartym ogniu przeprowadza się podwójny, z powodu zbyt niskiej temperatury, proces destylacji, po którym uzyskuje się wysokoprocentowy trunek.

Santa María del Tule leży na obrzeżu miasta Oaxaca. Miasteczko znane jest z jednego z najstarszych drzew świata, mającego już pond 2 tysiące lat! Rosnący tutaj egzemplarz Cypryśnika meksykańskiego, zwanego również drzewem Montezumy, ma pień o przekroju ponad 14 metrów i jest tym samym również najgrubszym drzewem na świecie.

Również na przedmieściach Oaxaca znajduje się dawne centrum kulturalne Mezoameryki – Monte Albán. Założone zostało przez Olmeków, od których pochodzą najstarsze budowle. Potem miasto stało się centrum religijnym Zapoteków, a w jeszcze późniejszym okresie należało do Misteków.
Największy rozkwit przeżywało od V do VI wieku. Od początku VIII wieku nagle straciło na znaczeniu i po 250 latach zostało opuszczone. Ostatecznie służyło Mistekom wyłącznie, jako miejsce pochowku dygnitarzy.
W połowie XV wieku całą dolinę Oaxaca wraz z Monte Albán wcielili do swojego imperium Aztekowie.

Charakterystyczne dla Monte Albán są ponad 300 kamienne stele z wykutymi na nich płaskorzeźbami i najstarszymi hieroglifami w Mezoameryce. Przedstawiają one tak zwanych Danzantes (tancerzy), choć XIX wieczne przypuszczenie, że przedstawiają one rzeczywiście tancerzy, zostało w międzyczasie zdecydowanie obalone. Widnieją na nich nadzy mężczyźni w pokracznych, powyginanych pozach, spośród których część przedstawiona jest okaleczona. Te płaskorzeźby, należące do najwcześniejszego okresu panowania Olmeków (około VI-I wiek przed naszą erą), ukazują jednoznacznie wodzów konkurencyjnych osad i wiosek, podbitych przez Monte Albán.

Na wyrównanym szczycie góry znajduje się centrum ceremonialne, po środku którego założono wielki plac z otaczającymi go najważniejszymi zabudowaniami. Na zboczach znajdują się sztucznie założone tarasy i dziesiątki kopców grobowych rozłożonych wokół całego wzgórza.

Miasto Oaxaca leży w dolinie pasma górskiego Sierra Madre del Sur, a jego nazwa pochodzi z azteckiego języka Nahuatl od popularnie używanej podczas panowania Azteków nazwy Huāxyacac. Po dopasowaniu językowym do wymowy hiszpańskich najeźdźców na „Guaxaca”, później przetworzona do obecnej Oaxaca.

Droga do Cuernavaca w stanie Morelos przebiega częściowo przez dziki, wypalony słońcem i praktycznie bezludny łańcuch górski Sierra Madre de Oaxaca. Tutejszy krajobraz charakteryzuje się krzewami cierniowymi, formacjami skalnymi i na niektórych obszarach bardzo licznie występującymi olbrzymimi kaktusami Pachycereus. Te gigantyczne sukulenty osiągają wysokość do 15 metrów, a objętość ich pnia może osiągać około 1 metra.

Zwyczaj świętowania Dnia Zmarłych został uznany przez UNESCO za Arcydzieło Ustnego i Niematerialnego Dziedzictwa Ludzkości, a także wpisany na Listę Reprezentatywną Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego. Niestety, tradycyjny przebieg uroczystości jest coraz bardziej zagrożony przez komercyjny zwyczaj Halloween, który został przyjęty z Ameryki Północnej i stopniowo zniekształca oryginalne obchody.

Taxco w stanie Guerrero położone jest na stromym zboczu góry w masywie Sierra Madre del Sur. W 1528 roku Hiszpanie założyli osadę, oddaloną nieco na południe od dzisiejszego miasta, której nadali pochodzącą z języka Tlachtli nazwę Taxco i rozpoczęli w okolicy wydobycie srebra. W XVIII wieku kopalnie przynosiły ogromne zyski, a jeden z właścicieli dorobił się ogromnej fortuny na wydobyciu tego kruszcu. W pewnym okresie stał się najbogatszym człowiekiem Meksyku. W podziękowaniu zafundował miastu kościół Santa Prisca, który ze względu na swój kolonialny styl (barok kolonialny) stał się jednym z najbardziej znanych kościołów Ameryki. Taxco pozostawało długo ważnym ośrodkiem wydobycia srebra i nazywane jest do dziś „srebrnym miastem“. Pomimo, że obecnie egzystuje jeszcze kopalnia, to jednak większość wyrabianych i sprzedawanych w mieście wyrobów pochodzi ze srebra wydobytego w mieście Guanajuato, a najważniejszą gałęzią gospodarczą Taxco jest turystyka.

Miasto Meksyk to dawne centrum gospodarcze, kulturowe i militarne z czasów prekolumbijskich. Obecnie stanowi jedno z największych i najbardziej dynamicznych miast na świecie.
Według azteckich zapisków założone zostało w 1345 roku pod nazwą Tenochtitlán, kiedy to grupa nomadów z północy osiedliła się na jednej z wysp na jeziorze Texcoco. Osada bardzo szybko się rozwijała, a jej mieszkańcy zagospodarowywali kolejne wysepki i bagna położone na rozległym jeziorze. Aztecy, a właściwie Méxica, bo tak nazywali siebie samych, poszerzali coraz bardziej swoją strefę wpływów. Najpierw podbili zbrojnie, z pomocą intryg lub sprzyjających sojuszników całą dolinę, a potem, jeszcze na 100 lat przed przybyciem Hiszpanów, dysponowali już olbrzymim imperium.
W 1519, kiedy przybyli konkwistadorzy z Hernán'em Cortés'em na czele, Tenochtitlán liczył około 60 tysięcy mieszkańców. Liczba ponad 200 tysięcy mieszkańców, która podawana jest w niektórych przekazach historycznych, wydaje się być grubo przesadzona. Jak stwierdził amerykański historyk Matthew Restall, powierzchnia zaledwie 14 kilometrów kwadratowych, na których rozciągało się miasto, to zdecydowanie za mało jak na rzekomą mega metropolię.
Spotkanie Cortés'a z azteckim władcą Montezuma (właściwie Motcuhzma) to chwila, która zmieniła na zawsze dzieje całego świata. Jest to jednak moment, który według Matthew Restall'a trzeba opisać na nowo, ponieważ triumf Hernán'a Cortés'a, tak jak jest obecnie przedstawiany w naszych podręcznikach i przekazach historycznych, nigdy nie istniał. To zniekształcenie prawdy jest spowodowane jednostronną sytuacją źródłową. Nie ma współczesnych dokumentów w Nahuatl, języku Azteków. Konkwistadorzy zniszczyli dokumenty tubylców, które mogły niezafałszowanie odzwierciedlać wydarzenia. Historia mówi po hiszpańsku, w języku zwycięzców i nasza rzekoma wiedza opiera się wyłącznie na raportach jednej strony.
Hernán Cortés wylądował na atlantyckim wybrzeżu Ameryki Środkowej z jedenastoma statkami i około 500 do 600 ludźmi. Zgodnie z popularną wersją historyczną, Aztecki władca Montezuma panujący na obszarze od Atlantyku po Pacyfik i od półpustyń na północy, aż po dżungle na południowych nizinach, obsypuje Hiszpanów cennymi darami i pokornie rezygnuje ze swojego imperium. Montezuma miał być zaślepiony sztukami walki konkwistadorów, którzy sieli strach i przerażenie swoją bronią palną i końmi oraz miał ujrzeć w Cortés'ie białogłowego, brodatego Boga Quetzalcoatl'a, powracającego, aby wypełnić pradawne proroctwo. W wyniku najnowszych badań, ten powszechnie uznawany fakt historyczny okazuje się coraz częściej zwykłym mirażem. Jest to wyimaginowana opowieść napisana przez Cortés'a i jego zwolenników. To także historia rzekomo mrocznego imperium, zamieszkanego przez okrutnych kanibali i krwiożerczych wojowników, które jednak okazuje się oazą piękna i wysokiej kultury.
Restall zwraca uwagę na wspaniałe osiągniecia kultury Azteków, na ogrody zoologiczne Montezumy i jego zbiory, na pałac radości i wiedzy w środku miasta. Metropolia Azteków poprzecinana była kanałami i bulwarami oraz otoczona pływającymi ogrodami. Do miasta prowadziły brukowane groble, przebiegające przez zaułki pióropuszników i medyków, złotników i kamieniarzy, aż do rezydencji w samym centrum. Do kompleksów pałacowych Montezumy należały arsenały, archiwa i biblioteka. Po wschodniej stronie znajdowały się ogrody i parki zoologiczne z setkami gatunków roślin i zwierząt, a po zachodniej woliery, obszerne otwarte hale dla ptaków.
Matthew Restall wyciąga przyćmiewającego Cortésa z centrum uwagi i wyrzuca go na dalszy plan, otwierając w ten sposób perspektywę na głębiej oświetlony obraz sceny historycznej. Jedna z jego tez głosi, że upadek azteckiej metropolii Tenochtitlán jest przede wszystkim wynikiem wojny między rdzennymi ludami. Obecnie rownież inni naukowcy też tak to postrzegają. Hiszpański triumf był w rzeczywistości udanym buntem rdzennych grup etnicznych przeciwko ich lennym panom, Aztekom. Cortés odegrał tylko drugoplanową rolę w tych wewnętrznych niepokojach. Około 300 lat przed przybyciem Hiszpanów Aztekowie najechali tereny dzisiejszego środkowego Meksyku, podbijając i zmuszając miejscowe szczepy do systemu feudalnego. Aztekowie, powszechnie znienawidzeni jako prześladowcy, rządzili dzięki kruchemu systemowi sojuszy i wymuszonych aliansów. Doszło do krwawych zamieszek. Hiszpanie stali się pionkiem w grze wydarzeń. W 1521 roku stolica Azteków Tenochtitlán, została otoczona przez wrogów. Dziesiątki tysięcy wojowników obległo metropolię. Odsetek Hiszpanów wśród napastników to tylko około 1 procent. To nie Europejczycy podbili Tenochtitlán, ale sojusz dziesiątek miast i regionów, który powstał przeciwko Aztekom, na czele z ludem Tlaxcaltec i miastem-państwem Texcoco. Zwycięzcy zawarli diabelski pakt z Hiszpanami (ci ostatni bardzo stopniowo, po dziesięcioleciach, po wiekach, zdobyli przewagę w Ameryce Środkowej). Dlaczego Tlaxcaltec'owie zdecydowali się na taki pakt? Ponieważ wydawało im się to taktycznie rozsądnym posunięciem.
Walki o władzę i intrygi wśród rdzennej ludności nie były jednak jedynym powodem prowadzącym do zwycięstwa konkwistadorów. Nie była to także lepsza broń Hiszpanów. Uzbrojenie konkwistadorów nie było militarnie decydujące w porównaniu z przeważającą większością rdzennej ludności. A co z osławionymi historycznie końmi? Stworzeniami z obcego świata nieznanymi wówczas w Ameryce, czyż nie były przerażającą bronią psychologiczną? To również mit. Już w drugim tygodniu walk, rdzenni wojownicy unieszkodliwili połowę bojowych koni. Traktowali je jak duże jelenie, łatwe do zabicia. Co w takim razie faktycznie zadecydowało o wyniku wojny? Według obliczeń niektórych historyków, w ciągu zaledwie jednego roku około 40 procent populacji środkowego Meksyku padło ofiarą epidemii ospy przywleczonej przez Hiszpanów. Wybuchł głód, wiele pól leżało odłogiem i szlaki transportowe przestały funkcjonować. Hiszpańscy zdobywcy, bardziej odporni na chorobę, która już pustoszyła Europę, wkroczyli w próżnię władzy i na swój sposób rozpoczęli pisać historię na nowo.
W 1522 roku rozpoczęto wznosić na gruzach metropolii Azteków nowe miasto, ktore nazwano Meksyk i nadano mu prawa miejskie. Wkrótce stało się największym miastem w Nowej Hiszpanii i zarządzało terenami sięgającymi od Costa Rica aż do Kalifornii.

Siedzibą władz Meksyku jest Pałac Narodowy, wzniesiony w 1563 roku, jako rezydencja wicekróla Nowej Hiszpanii. Po zniszczeniach podczas pożarów, został odbudowany w 1692 roku do obecnej formy.

Budowa Katedry Metropolitalna rozpoczęła się na miejscu azteckiej dzielnicy świątynnej w 1573 roku. Budowę zakończono dopiero na początku XIX wieku wraz z ukończeniem kopuły. Metropolitana jest największą katedrą na kontynencie amerykańskim i została wpisana na listę 100 najbardziej zagrożonych budowli świata, ponieważ ulega postępującemu zniszczeniu przez osiadanie na grząskim gruncie, na którym została wzniesiona.

Znany meksykański artysta Diego Rivera, współtwórca narodowego programu sztuki nawiązującej do tradycji prekolumbijskich, otrzymał zamówienie na wykonanie murali (fresków) przy schodach wejściowych do Pałacu Narodowego. Freski odzwierciedlają epopeję Meksyku od czasów prekolumbijskich, przez hiszpańską kolonizację, czas niepodległości aż do Rewolucji Meksykańskiej. Są to jedne z najbardziej znanych i najważniejszych dzieł Rivery.

Tuż obok katedry znajdują się ruiny najważniejszej budowli sakralnej Azteków, Świątyni Głównej. Miała ona kształt około sześćdziesięciometrowej wysokości piramidy schodkowej z 2 świątyniami na szczycie. Po upadku Tenochtitlán'u Hiszpanie prawie doszczętnie ją zniszczyli.

Kamień Słońca (Piedra del Sol) – to aztecka, bazaltowa rzeźba o średnicy około 3,6 metra i ponad 1 metra wysokości, odkryta przy pracach pomiarowych w pobliżu ruin Świątyni Głównej. Jeden z okręgów, tego dwudzeistuczterotonowego monolitu, zawiera hieroglify 20 dni azteckiego miesiąca i dlatego długo, błędnie uważana była za kalendarz. W rzeczywistości przedstawia aztecką wizję powstania świata. Obecnie znajduje się w Antropologicznym Muzeum Narodowym, gdzie zajmuje honorowe miejsce w Sali poświęconej Aztekom.

Miasto Tlatelolco było pierwotnie odrębną osadą leżącą na jednej z wysp na jeziorze Texcoco, obecnie jest wchłonięte przez Mexico City. Podczas powstania Azteków zginęło tutaj przypuszczalnie około 40 tysięcy Indian. Miasto zostało splądrowane i zniszczone przez konkwistadorów. Na ruinach wzniesiono kościół Santiago i przyległy do niego klasztor Santa-Cruz.

Xochimilco jest jedną z 16 dzielnic miasta Meksyk i znaną przede wszystkim ze swoich „pływających ogrodów”. Historia Xochimilco sięga czasów prekolumbijskich, kiedy to znajdujące się tutaj tereny i wyspy, zamieszkiwane przez różne plemiona, osiągnęły status ważnego państwa-miasta. W XV wieku zostały podbite i wcielone przez Azteków. W okresie kolonialnym i początkach niepodległości Meksyku, Xochimilco była spichlerzem miasta Meksyk.
Pomimo tego, że dzielnica już od dawna jest częścią metropolii, ciągle zamieszkana jest przez Indian z 14 różnych szczepów, którzy utrzymują dawne wiejskie tradycje i uprawiają małe pola na sztucznych wysepkach usytuowanych wzdłuż nabrzeży jeziora i utworzonych z ziemi oraz materiałów organicznych. Obecnie rolnictwo w Xochimilco, choć nadal istotne, nie posiada już tak wielkiego znaczenia, a kanały stanowią tylko niewielki fragment pierwotnego obszaru.

Znaleziska archeologiczne wskazują, że początki zasiedlenia Doliny Meksykańskiej nastąpiły około 1500 lat przed naszą erą. Przybyła do niej ludność z południa, której potomkowie byli przypuszczalnie późniejszymi mieszkańcami mistycznego Teotihuacán'u i okolicznych wiosek. Około 150 lat przed naszą erą, z wielu istniejących wcześniej osad, powstało niewielkie miasto. Stało się ono później dominującym centrum kulturalnym, gospodarczym i militarnym całej Mezoameryki. W czasie swojego największego rozkwitu zamieszkane było przypuszczalnie przez 200 tysięcy mieszkańców i tym samym stanowiło zdecydowanie największe miasto kontynentu i jedno z największych w ówczesnym świecie. Od połowy VII wieku traciło powoli na znaczeniu, a w XVIII wieku zostało z niewyjaśnionych przyczyn opuszczone. Niemniej jednak wpływy jego kultury dominowały w całej centralnej części Meksyku, aż do czasu przybycia Hiszpanów.
Nowo osiedlający się w Dolinie Meksykańskiej Aztekowie zastali już tylko ruiny opuszczonego od stuleci miasta. Widzieli w nich jednak miejsce o ogromnej mistyce i nadali mu obecna nazwę Teotihuacán, co oznacza „Miejsce, w którym zostaje się Bogiem”.

Piramida Słońca stoi w samym centrum Teotihuacán'u. Ze swoją sześćdziesięciopięciometrową wysokością i podstawą mierzącą 222 na 225 metrów jest trzecią, największą piramidą świata. Kompletnie wzniesiona została mniej więcej w I wieku naszej ery.

Usytuowana na północnym końcu Alei Zmarłych, Piramida Księżyca, została wybudowana po Piramidzie Słońca. Jej podstawa mierzy 120 na 150 metrów, a wysokość wynosi 46 metrów. W odróżnieniu od pierwszej, Piramida Księżyca została zbudowana w kilku etapach. Najwcześniejszą wzniesiono około 100 roku, a do roku 350 przeprowadzono 7 kolejnych faz rozbudowy.

W większości budowli Teotihuacán'u można znaleźć malowidła ścienne. Stanowią one główne źródło badań codziennego życia i struktur społecznych jego mieszkańców. Jako grunt używany był zasadniczo kolor czerwony, inne farby używano natomiast do przedstawiania licznych, czasami symbolicznych, motywów. Na freskach można odnaleźć wzory mitologiczne i religijne, ale również postacie ludzkie, na przykład wojowników podczas walk, dygnitarzy oraz ludność przy zajęciach życia codziennego.

Wracamy na Półwysep Jukatan i regenerujemy nasze siły przed dalszym „podbojem” starożytnego imperium Majów.

Miasto Cobá było w czasie swojej świetności jednym z największych na Jukatanie. Jak w przypadku większości innych miast prekolumbijskich, tak i ono zostało jeszcze przed przybyciem Hiszpanów z niewyjaśnionych przyczyn opuszczone.
W Cobá znajdowało się ponad 20 utwardzonych i częściowo znacznie wyniesionych ponad poziom gruntu dróg sacbé. Przebiegały one przez cały teren miasta i łączyły najbardziej odlegle dzielnice. Jedna spośród tych dróg wiedzie do oddalonego o 100 kilometrów na zachód, miasta Yaxuná.

Największą budowlą w Cobá jest piramida Nohoch Mul o wysokości 42 metrów. Na jej szczycie znajduje się niewielkie pomieszczenie rytualne z ołtarzem, do którego prowadzą schody liczące 120 kamiennych stopni.

Najwcześniejsze ślady osiedleńcze w Ek′ Balam sięgają okresu pomiędzy II-IV wiekiem naszej ery. Dominującą budowlą jest konstrukcja zwana najczęściej Akropolis'em. Bez wątpienia jest to największa zachowana budowla kultury Majów w północnej części Jukatanu. Jej wysokość wynosi 31 metrów, ale pierwotnie była o 6 metrów wyższa.

Miejscowość Izamal jest niewielkim miasteczkiem, sięgającym swoją historią do okresu pomiędzy VII-IV wiekiem przed naszą erą. Z miasta wychodziły 2 bite drogi sacbé, łączące z miejscowościami (obecnie ruinami miast Majów) Aké i Kantunil. W centrum obecnego miasta znajdują się duże i wysokie platformy, na których wcześniej stały świątynie znaczących bóstw.

Jedna z piramidowych platform posłużyła za fundament obecnemu klasztorowi Franciszkanów. Wcześniejszy wygląd platformy jest nieznany, ponieważ została ona przebudowana na plac przed klasztornym kościołem, usytuowanym wiele metrów ponad poziomem ulic. Wybudowane z tego powodu 2 rampy wejściowe, z całą pewnością nie poosiadają nic wspólnego z pierwotnym wyglądem platformy.

Aby utrzymać poziom klasztoru i kościoła do atrium powstałego na platformie, konieczne było wzniesienie wysokich, solidnych murów. Powstały one oczywiście z kamieni wziętych ze zniszczonych świątyń Majów.

Piramida schodkowa Kinich Kak Mó jest największą platformą w Izamal. Wybudowana pomiędzy VI a VII wiekiem naszej ery wznosi się na wysokość 36 metrów.

Od północnej strony na szczyt piramidy Kinich Kak Mó prowadzą strome, ale niemonolityczne schody. Od drugiej, południowej strony wykonane są monumentalne, megalityczne stopnie wykute w ogromnych blokach skalnych.

Nazwa Cozumél jest przekształceniem wyrazu Kusamil z języka Majów i oznacza „miejsce jaskółek”. Położona przy wschodnim wybrzeżu Jukatanu wyspa Cozumél już na początku XI wieku stanowiła ważne centrum gospodarcze i religijne całego regionu. Według legendy, mieszkańcy wyspy wznieśli świątynię znanej nam już z Isla Mujeres bogini Ixchel. W podziękowaniu, bogini wysłała na wyspę swojego ulubionego ptaka – jaskółkę i od tej pory miejsce to nosi nazwę „wyspa jaskółek”. Bogini Ixchel była patronką Ziemi i Księżyca, opiekunką wody i tęczy, brzemienności i płodności, a świątynia wzniesiona ku jej czci przyciągała licznych pielgrzymów, zwłaszcza kobiety pragnące potomstwa.

Na wyspie znajduje się kilka ruin starożytnej kultury Majów. Największe spośród nich zostały wysadzone w powietrze podczas drugiej wojny światowej, a teren pod nimi wyrównany w celu utworzenia lotniska. Obecnie istniejące jeszcze ruiny zwane San Gervasio znajdują się w centrum wyspy. Jednak po zwiedzeniu tak licznych, wspaniale odrestaurowanych i imponujących miast starożytnych kultur Meksyku, które dotychczas zwiedziliśmy, te niewielkie pozostałości na Cozumél wydają się być bez większego znaczenia.

W historii powstania Meksyku mieszają się wątki różnorodnych etnicznych obyczajowości, kolonializmu i nowoczesności. Meksyk jest krajem wielu kontrastów, w którym przeplatają się losy powstawania i upadków jednych z najwspanialszych cywilizacji świata.